سکونت‌دهی ماهی‌ها

• در این زمینه مهم‌ترین مسأله، تهیهٔ ماهی‌ از مراکز معتبر به منظور تضمین سلامت ساکنان ورودی به آکواریوم است؛ چرا که مخزن ما یک اکوسیستم بسته است و ورود عامل بیماری‌زا به هر شکل، باقی‌ ماندن و تثبیت آن در محیط آکواریوم (و در صورت حضور آبزیان قدیمی‌تر، به مخاطره انداختن سلامت آنها) را به دنبال دارد. مراکز معتبر، سلامت آبزیان خود را پایش و در صورت ابتلا به بیماری آنها را از دستور فروش خارج و تا درمان کامل، به قسمت قرنطینه منتقل می‌کنند. در هر صورت، این مراکز قبل از انتقال آبزیان به قسمت فروش، دست کم ۲۱ روز آنها را قرنطینه می‌کنند. مراکز معتبر، تزریق اکسیژن کافی در بسته‌بندی آبزیان را رعایت می‌کنند و در انتقال ماهی از مخازن خود به کیسه، دقت به خرج می‌دهند. اگر خرید عمده داشته باشید، در روز قبل از ارسال، ماهی‌ها را تغذیه نمی‌کنند و به این ترتیب، احتمال مسمومیت آمونیاکی در داخل کیسه را کاهش می‌دهند.

اگرچه تهیهٔ ماهی از مراکز معتبر، تضمینی بر بیمار نشدن آبزیان در مراحل نگهداری نیست؛ اما یکی از شروط لازم برای سکونت‌دهی آبزی جدید است.

اهمیت موضوع سلامت اولیه، به ویژه در آکواریوم‌های بزرگ که راه‌اندازی و نگهداری آنها وقت و هزینهٔ بیشتری در بر دارد، بیشتر می‌شود؛ تا جایی که آکواریست‌های حرفه‌ای مخازن قرنطینه در اندازه‌های کوچک‌تر به طور جداگانه تهیه و راه‌اندازی می‌کنند که شرایط آب مشابه آکواریوم مقصد داشته، اما بستر، دکور و نورپردازی مفصّلی ندارند و کاربرد آنها صرفاً پایش سلامت آبزیان جدید است. 

آبزیان خریداری شده را در این مخازن حدود یک هفته نگهداری و سلامت آنها را کنترل می‌نمایند. در صورتی که آبزی مورد نظر طبیعی و سالم تشخیص داده شود، آنها را به آکواریوم مقصد منتقل می‌کنند.

• مسألهٔ دیگر، همان مقدار حداقل یک لیتر آب به ازای هر سانتیمتر بدن ماهی است که در قسمت راه‌اندازی آکواریوم گفته شد. این امر برای تنفس و متابولیسم ماهی از یک سو (با توجه به اینکه تغذیه و دفع مواد زائد، آب آکواریوم را آلوده می‌کند) و فضای مورد نیاز برای شنا و تحرک بدنی از سوی دیگر، اهمیت دارد. (البته این بدان معنی نیست که مثلاً یک ماهی دیسکِس ۵ سانتی‌متری را بتوان در ۵ لیتر آب نگهداری کرد؛ بلکه صرفاً مقیاس ساده ‌شده‌ای است که تصوری از حداقل‌ها به صورت سرانگشتی به دست دهد. در واقع در این زمینه، می‌بایست شرایط گسترده‌تری از قبیل ویژگی‌ها و نیازهای زیستی خاص هر ماهی، عادات زندگی اجتماعی یا انفرادی، درجهٔ مسالمت و.. را نیز در نظر گرفت.)

• گرمسیری یا سردآبی بودن آبزیان برای سکونت‌دهی در آکواریوم بسیار مهم است؛ چرا که نمی‌توان آکواریوم را به دو محدوده‌ٔ سرد و گرم تقسیم نمود. لذا مثلاً ماهی‌ قرمز (‌Gold Fish) را نمی‌توان با ماهی‌های گرمسیری در یک آکواریوم نگهداری کرد.
• توجه به طیف گونه‌های مهاجم تا صلح‌طلب (درجهٔ مسالمت) در تصمیم‌گیری برای انتخاب ماهی‌ها بسیار مهم است. ماهی‌های مهاجم، بنا به طبیعت‌شان و همچنین رژیم غذایی گوشتخوار و همه‌چیزخوار تا گیاهخوار، تمایل به انحصارطلبی بر سر جفت، خوراک و گسترش قلمرو دارند. آنها حتی گاهی به همنوع خود نیز رحم نمی‌کنند. پس میزان تهاجمی بودن یا صلح‌طلب بودن گونه‌هایی که در یک آکواریوم قرار است نگهداری شوند، می‌بایست مشابه هم باشد. فهرست درجهٔ مسالمت ماهی‌های رایج در بازار در انتهای این مطلب آمده است.

البته بعضی گونه‌ها هم هستند که در صورت وجود عوارض و موانع بزرگ و دارای جوانب و مخفیگاه‌های متنوع، می‌توان آنها را با هم نگهداری کرد و این گونه‌ها پس از مدتی با همدیگر به رابطهٔ همزیستی، رده‌بندی قدرت و تقسیم قلمرو می‌رسند.

  دربارهٔ طیف مسالمت ماهی‌ها، اختلافات فردی در افراد یک گونه یا زیرگونه را نباید از نظر دور داشت؛ یعنی افراد مختلف در جامعه یا حتی یک خانواده نیز، (درست مثل ما انسان‌ها) خلق‌ و خوهای متنوع دارند و ممکن است استثنائاتی مثلاً در یک گونهٔ معروف به صلح‌طلب دیده شود که تندخو باشند و یا سایر رفتارهای غیر معمول متصور برای گونه را بروز دهند. چنانکه علی رغم تصور عامه مبنی بر اینکه «اسب حیوان نجیبی است»، شاید شما هم دیده باشید که در یک اصطبل حدود ۵۰ باکسی، مِهتَری بازدیدکنندگان را از نزدیک شدن به اسبی منع می‌کند که بسیار پرخاشگر و مهاجم است؛ در حالی که در مورد اسب‌‌های آبی (Hippos)، اتفاقاً اگر مورد آرام و صلح‌طلبی دیده شود، باعث تعجب و از استثناها خواهد بود.

• توجه به سایز ماهی‌های منتقل شونده به آکواریوم نیز، اهمیت زیادی دارد. عموماً ماهی‌های مهاجم، به ماهی‌های ضعیف‌تر از خود حمله می‌کنند و این ضعف به جز گونهٔ ماهی، به عامل مهم «ابعاد بدن» بستگی دارد. لذا در اکثر موارد، انتخاب ماهی‌هایی با سایز مشابه، مانع از تشکیل رقابت نابرابر و لذا برقراری مسالمت بیشتر بین ماهی‌ها می‌گردد.

انتقال آبزی به آکواریوم مقصد

اکنون که موارد فوق را در انتخاب آبزی مد نظر قرار داده، آبزیان مورد نظرمان را تهیه کرده‌ایم، نوبت به انتقال آنها به آکواریوم مقصد (یا آکواریوم قرنطینه) می‌رسد. این فرآیند، شامل سه مرحله است که دو مرحلهٔ اول آن، معروف به سازگارسازی (Acclimation) هستند:

• معرفی دما (همدما سازی): در این مرحله، قصد داریم دمای آب کیسه یا ظرف حامل آبزی را به تدریج و با تغییر بطئی، به دمای آکواریوم مقصد برسانیم. بدین منظور، ابتدا کیسهٔ محتوی آبزی را با آب تمیز شستشو می‌دهیم. بعد آن را داخل آب آکواریوم می‌گذاریم و حدود ۳۰ دقیقه صبر می‌کنیم تا آب کیسه با آب آکواریوم همدما شود.

  در این مرحله، اگر آبزی‌مان راه زیادی طی کرده و مدت زیادی در کیسه بوده است، می‌توانیم یک شیلنگ متصل به پمپ و سنگ هوا وارد کیسه کنیم تا کمبود اکسیژن برایش پیش نیاید. در انجام این کار، باید کاملاً دقت کرد که هیچ آبی از کیسه به داخل مخزن آکواریوم نریزد.

• معرفی ترکیب شیمیایی آب مقصد (در اصطلاح عامیانه، «آب به آب»): در این مرحله، همانطور که کیسه یا ظرف در داخل آکواریوم قرار دارد، شروع می‌کنیم با استفاده از لبهٔ کیسه یا یک پیمانهٔ کوچک، از آب داخل آکواریوم به داخل کیسه ریختن، تا حجم آب کیسه دو برابر شود. حتی می‌توان این مرحله را به صورت قطره قطره انجام داد تا کمترین نوسان ترکیب آب در داخل کیسه رخ دهد (البته این کار را بیشتر برای ماهی‌های حساس آب شور انجام می‌دهند.).

• وارد کردن آبزی به داخل آکواریوم مقصد: در این مورد، مهم‌ترین مسأله، جلوگیری از آسیب دیدن بدن ماهی در حین جا به جایی است. بهترین وسیله برای جا به جایی آبزی مورد نظر، استفاده از تور است؛ چرا که از وارد شدن آب داخل کیسه (که حتماً باید دور ریخته شود) به داخل آکواریوم جلوگیری می‌کند.

اگر استفاده از تور به هر دلیلی امکانپذیر نشد، با احتیاط به طوری که ماهی از کیسه بیرون نیفتد، بیشترین مقدار ممکن از آب کیسه را دور بریزید و مقدار بسیار کمی که در کیسه باقی مانده است را به همراه ماهی به داخل آکواریوم مقصد خالی کنید. باز هم تأکید می‌کنیم که مهم‌ترین اصل در این مرحله، جلوگیری از آسیب دیدن بدن ماهی است.

آبزیان (همانند سایر حیوانات) در خلال فرآیند جابه‌جایی، دچار «استرس حمل و نقل» می‌شوند. لذا پس از وارد کردن ماهی‌ها به داخل آکواریوم، به مدت ۲۴ ساعت از غذا دادن به آنها خودداری می‌کنیم.

فهرست درجهٔ مسالمت ماهی‌ها

در این فهرست، ماهی‌ها به سه گروه «مهاجم» (×)، «نیمه‌مهاجم» (~) و «صلح‌طلب» (√) تقسیم شده‌اند. لذا با توجه به مطالب فوق، می‌بایست اولاً تا حد ممکن ماهی‌های هر گروه را با هم انتخاب کنید (درجهٔ مسالمت ماهی‌های انتخاب شده یکسان باشد) و ثانیاً سایز آنها را هم مشابه انتخاب کنید. فهرست به ترتیب حروف الفبای فارسی مرتب شده است.

در بعضی خانه‌های جدول، دو علامت را همزمان می‌بینیم که نشان از حد وسط بودن ویژگی‌های آن ماهی دارد؛ مثلاً علامت «√ ~» را می‌خوانیم: «صلح‌طلب تا نیمه مهاجم». یعنی ماهی مورد نظر گاهی خصوصیات صلح‌طلبی بروز می‌دهد و گاهی نیمه‌تهاجمی و یا اگر خصوصیاتش دمدمی هم نباشد، بازهم میانهٔ دو حالت است و ماهی را نمی‌توان مطلقاً در یکی از سه گروه فوق جای داد.

اگر ماهیی را بر اساس نام تشخیص ندادید، می‌توانید با کپی کردن نام انگلیسی یا نام علمی و جستجوی آن در قسمت تصاویر موتورهای جستجو، ماهی مورد نظر را تشخیص دهید. گفتنی است بعضی از ماهی‌ها که حتی از نظر ظاهر تفاوت‌های بارز با هم دارند نیز، ممکن است زیرگونه یا نژادهایی متعلق به یک گونه باشند؛ مانند سایر حیوانات که نژادهای متنوع دارند؛ اما ژنوم آنها تقریباً یکسان و متعلق به یک گونه است. بارزترین مثال برای این پدیده، تنوع بسیار وسیع در نژادهای مختلف سگ است.

نام علمی دو جزء دارد و مشتمل بر «جنس» و «گونهٔ» جاندار مورد نظر است. نام علمی را با حروف ایتالیک می‌نویسند و معمولاً نام محل کشف گونه، کاشف آن یا افتخارات وطن دانشمند مورد نظر، وجه نامگذاری قرار می‌گیرد. اگر به جای عبارت گونه، کلمهٔ مخفف .spp قرار گیرد، به معنی (Species Pluralis) و اشاره به همهٔ گونه‌های جنس مورد نظر است.

در انتها مجدداً تأکید می‌شود که انتخاب ماهی‌های با درجهٔ مسالمت مشابه به تنهایی کافی نیست و حتماً می‌بایست سایز آنها هم مشابه هم باشد تا رقابت منجر به خشونت میان آنها شکل نگیرد.

«نقل قول و استفادۀ آموزشی از این مطلب، تنها با ذکر منبع مجاز است.»

با تشکر از:                         

کلینیک تخصصی آبزیان ماهیران

و آقایان: مهندس محمد محمدی

دکتر هومن یزدانی 

دکتر شمس خلیلی